Superuse houdt van duurzaam hout

Pelle Oude Vrielink | Longreads | Januari 2021 | ±6 minuten (1500 woorden)

Hout is voor Superuse een geliefd en welgekozen bouwmateriaal. Een materialenkringloop gebaseerd op planten is gunstig voor het milieu, omdat daarmee grondstoffen worden gebruikt die kunnen aangroeien. Door de groei van bossen wordt CO2 uit de lucht opgeslagen in hout. De groei van bossen kan dus een bijdrage leveren aan het remmen van de opwarming van de aarde. Tevens betekent het gebruikt van een zogenoemd biobased materiaal dat wanneer er afval ontstaat, de natuur dit kan afbreken en omzetten in een nieuw materiaal. Eigenlijk geen afval dus, en dat is waar we voor gaan!

Echter, ongelimiteerde winning van deze biobased materialen uit ecologisch waardevolle gebieden kunnen aantasting en verstoring van de natuur veroorzaken. Verschillende certificeringen bieden een uitkomst, maar hergebruik biedt de enige garantie tot het voorkomen van onnodige schade aan de natuur. Door hout her te gebruiken kan onnodige kap van bossen worden voorkomen maar ook kan energie worden bespaard. Volgens Andy van den Dobbelsteen, hoogleraar Climate Design & Sustainability aan de TU Delft zorgt ontbossing voor aantasting van waardevolle landschappen. Hierdoor verdwijnen biotopen, met als gevolg dat ecosystemen worden aangetast of volledig verdwijnen. Ontbossing veroorzaakt verdroging; planten houden namelijk vocht vast en verdampen water. Wanneer een bos verdwijnt neemt de regenval plaatselijk af en stijgt de temperatuur, waardoor de bodem verdroogt en er minder neerslag plaatsvindt. Uiteindelijk kan dit leiden tot verwoestijning. (Van den Dobbelsteen, 2001)

Tropisch Hout

Het verdwijnen van het tropisch regenwoud is zowel een ecologische als een menselijke catastrofe. De genenvoorraad die in de tropische oerbossen aanwezig is, bevat ca. 80% van alle dieren- en planten soorten op aarde (Baks, 2020). Met het verdwijnen van de grote bomen spoelt de bodem en daardoor de habitat voor deze soorten weg. Een tropisch woud is een evenwichtig maar kwetsbaar systeem. De weelderige groei van planten is geen gevolg van de rijke voedingsbodem: tropische gronden zijn juist zeer arm. Allerlei kleine organismen zorgen voor de aanvoer van de benodigde stoffen. Het verwijderen van een van die schakels kan leiden tot het verdwijnen van het overige bos.

Oerbossen

Oerbossen zijn niet-aangeplante bossen van honderden jaren oud. Oerbossen zijn behalve in de tropen ook te vinden in Noord-Amerika, Rusland en Scandinavië. In alle oerbossen is sprake van een grote biodiversiteit die wordt aangetast bij kap. In tegenstelling tot tropische bossen, die voornamelijk verdwijnen voor plantages, grondstofwinning en leefgebieden, worden gematigde oerbossen voornamelijk gekapt voor de houtproductie. Voor niet-duurzaam beheer van Noord-Amerikaans naaldhout gelden dezelfde bezwaren als bij tropisch hardhout, alleen zijn de gematigde regenwouden van Noord-Amerika minder kwetsbaar dan tropische regenwouden. De bodem zal bij kaalkap minder snel eroderen, bevat meer mineralen en zal daarom minder snel verwoestijnen. Door kaalkap treedt echter grote aantasting van ecosystemen op en duurt het eeuwen voordat een vergelijkbare kwaliteit is bereikt als voorheen. Voor alle oerbossen geldt dat zij eeuwen de tijd hebben gehad om uit te groeien tot een samenhangend ecosysteem, dat door middel van kaalkap geheel wordt verstoord. (Van den Dobbelsteen, 2001)

Duurzaam beheer

Er zijn manieren om hout op een duurzamere manier te winnen waarbij de erosie van het bos wordt tegengegaan. Voorbeelden hiervan zijn tijdige herbebossing en selectieve kap. Herbebossing is het direct opnieuw aanplanten van bos. Selectief kappen is een proces waarbij niet het gehele bos wordt gekapt. Een voorbeeld hiervan is het kappen van enkele bomen op een kavel. Dit is een intensief proces omdat de boom ter plekke wordt verzaagd, om het omringend bos te ontzien. Minder intensieve vormen van selectieve kap zijn ‘dambord’-kap of ‘stroken’-kap. Deze methodes zijn voor het ecosysteem wel meer risicovol.

Om dit duurzamer beheerd hout te kunnen onderscheiden van door roofbouw verkregen hout, zijn diverse keurmerken voor hout ontstaan, elk met eigen criteria. Sommige daarvan zijn erkend door overheidsinstanties, andere zijn ingesteld door hout exploiterende organisaties zelf en zijn derhalve minder objectief. Enkele gangbare keurmerken zijn Keurhout, FSC en PEFC. Deze keurmerken hebben elk eigen criteria, maar een vergelijkbaar doel: het behouden van bossen en biodiversiteit in een eerlijk proces voor mens en natuur. Over het algemeen heeft hout met een keurmerk een hogere prijs die verbonden is aan een duurzaam beheer ten opzichte van hout dat door roofbouw wordt verkregen. Dit komt omdat het proces van certificeren eenmaal tijd kost.

Keurmerken

FSC-keurmerk

De Forest Stewardship Council (FSC) is wellicht het bekendste internationale organisatie die zich sinds de oprichting in 1992 inzet voor behoud en verantwoord bosbeheer wereldwijd. FSC spreekt sinds de oprichting in 1992 van verantwoord bosbeheer wanneer rekening wordt gehouden met de ecologische, sociale en economische aspecten die bij bosbeheer horen. Dan gaat het bijvoorbeeld om het behoud van biodiversiteit, goede, veilige werkomstandigheden en het respecteren van de rechten en belangen van de plaatselijke bevolking. Om er zeker van te zijn dat producten met dit keurmerk daadwerkelijk uit een verantwoord beheerd bos komen, moeten alle schakels in de handelsketen worden gecertificeerd. Pas wanneer bijvoorbeeld een bosbeheerder, papierfabriek, papiergroothandel en drukkerij aan kunnen tonen zich aan de regels van FSC te houden, kan een product als FSC worden verkocht en mag het FSC-logo erop geplaatst worden. De certificering van deze bedrijven gebeurt door onafhankelijke certificeerders.FSC kent drie verschillende certificeringen: FSC, FSC-mix en FSC-recycled. FSC betekend dat het gebruikte hout 100% uit FSC gecertificeerde bossen komt. Met een FSC-mix label wordt aangegeven dat het product gemaakt is met een mix van FSC gecertificeerd hout en hout zonder certificering. Dit gebeurt omdat het aanbod FSC-hout soms niet afdoende is, of omdat er simpelweg geen ruimte is in de zagerijen omdat de twee stromen te scheiden waardoor het onderscheid later niet meer te maken is. Het FSC-recycled certificaat wordt gegeven aan 100% gerecyclede producten. Deze producten hoeven in eerste toepassing geen FSC-label gehad te hebben.

Keurhout

Keurhout is een organisatie die aangeboden certificaten voor duurzaam hout en bosbeheer toetst, en is dus geen verstrekker van certificaten. Keurhout kent twee keurmerken: Keurhout-Legaal en Keurhout-Duurzaam. Het Keurhout-Duurzaam keurmerk omvat zowel alle PEFC- als FSC-certificaten. Keurhout is in Nederland de enige organisatie die certificaten voor hout en houtproducenten toetst. De keten van Keurhout is evenals FSC en PEFC geaccepteerd door de Duurzaam Inkoop hout Commissie (TPAC). (Centrum Hout, 2010)

PEFC-keurmerk

Het PEFC-certificeringssysteem streeft hetzelfde doel na als het FSC-keurmerk maar sluit beter aan bij de eigendomsstructuur – met name kleine particuliere eigenaren – van Europese bossen. De certificaten van PEFC en FSC worden door verschillende overheden en de Europese commissie als gelijken gezien alhoewel de besluitvorming bij PEFC, certificering en het vaststellen van uitgangspunten op een net iets andere manier gebeurd dan bij het FSC.

Hergebruik

Certificeringen zorgen ervoor dat bossen duurzaam worden beheerd en dragen daarmee bij aan het voorkomen van dat oerbossen, en daarmee biodiversiteit in bepaalde gebieden, verdwijnen. Echter, Superuse gaat graag een stap verder door hergebruikt hout in te zetten in projecten. Door hout her te gebruiken wordt algeheel voorkomen dat er nieuw hout nodig en dus bestaand bos moet worden gekapt. Daarom is dit voor ons het beste alternatief is veel (houten) bouwmaterialen. Superuse staat voor het hergebruiken van materialen, voornamelijk door de milieu impact die het oplevert, maar ook het hergebruiken van biobased materialen kan grote voordelen hebben. Door hout her te gebruiken wordt de levensduur van een materiaal verlengd, waardoor bestaande bomen worden gespaard. Bij hergebruik moet goed worden gekeken naar de herkomst van het hout. Wij zijn van mening dat hergebruik enkel mogelijk is als er geen verkeerde keten in stand wordt gehouden. Zo kan het zijn dat het afnemen van bepaald materiaal een bedrijf niet dwingt om zijn afvalstromen in te perken, en dat is natuurlijk nooit de bedoeling.

Een andere manier waarop restproducten ontstaan is doordat een bedrijf productie uitval heeft. Superuse ziet deze uitvalstroom als een goed alternatief voor ‘echt’ hergebruikt materiaal. Verkoop van deze materialen levert een bedrijf weinig winst op, waardoor het bedrijf nog steeds zal proberen te voorkomen dat er veel productie uitval ontstaat in de toekomst. Tegelijkertijd wordt door gebruik van een restpartij voorkomen dat het hout in de verbrandingsoven belandt.

Ook op het gebied van transport kan hergebruik grote besparingen opleveren. Tropisch hardhout hoeft helemaal niet te worden getransporteerd vanuit West-Afrika, want het kan gevonden worden als restproduct van het onderhout van meerpalen in de haven van Rotterdam. Toch kijken we altijd kritisch of de uitstoot in het transportproces opweegt tegen de besparing door hergebruik.

In het bouwproces proberen we nooit meer te gebruiken dan nodig, meer gebruiken lijkt immers op verspilling van materiaal. Soms wordt er in de bouw groter gedimensioneerd dan nodig. Zo kan het zijn dat er voor een woonhuis CLT-wanden worden gebruikt, terwijl een lichtere constructie van HSB voldoet. Voor nieuw materiaal moet er dus goed gekeken worden welke oplossing passend is zodat er geen materiaal verspild wordt. Echter, voor hergebruikt materiaal ligt het vaak iets anders. Er moet goed gekeken worden naar wat het materiaal te wachten staat als het niet wordt ingezet in het project. Het alternatief is voor veel hergebruikt hout namelijk de verbrandingsoven. Een bouwproject kan dan een goede plek zijn voor opslag van zo veel mogelijk hout. Na gebruik kan dan weer worden gezocht naar een nieuwe toepassing, zodat de uiteindelijke impact nog groter wordt.

Bronnen

Pelle Oude Vrielink (Wageningen, 1997) was stagiair bij Superuse in de tweede helft van 2020.